Komentarz egzegetyczny do tekstu: Flp 1,15-21

Tłumaczenie:

15. [I tak] Niektórzy głoszą Chrystusa kierowani zazdrością i kłótnią,

            a inni dobrą wolą.

16.       Jedni z miłości, wiedząc, że leżę [tu] dla obrony Ewangelii,

17. drudzy (zaś) ogłaszają Chrystusa kierowani egoizmem, nieszczerze,

                  ponieważ wydaje im się, że zwiększą uciążliwość moich więzów.

18. Co z tego [wynika]?

Jedynie [to], że każdym sposobem

      – czy pozornie, czy prawdziwie –

Chrystus jest ogłaszany,

      a z tego się cieszę.

Ale nawet będę się cieszył.

19. Wiem (bowiem), że to stanie się dla mojego ratunku dzięki waszej modlitwie i wsparciu ducha Jezusa Chrystusa 20. zgodnie z moim oczekiwaniem i nadzieją, że w niczym nie zostanę zawstydzony, lecz w całej jawności, jak zawsze, tak i teraz, Chrystus będzie uczyniony wielkim w moim ciele, czy to przez życie, czy przez śmierć.

21. Bo dla mnie żyć to Chrystus, a umierać to zysk.

[…] – oznaczają wyrazy, których nie ma w tekście, ale przy tłumaczeniu na język polski należy/można je dodać

(…) – wyrazy występują w tekście, ale można je pominąć ze względu na polską składnię (są zbędne)

Forma/Struktura/Kontekst:

List Apostoła Pawła do Filipian należy do listów o niekwestionowanym pawłowym autorstwie i jego treść jest bardzo ściśle związana z okolicznościami napisania listu. Paweł znajduje się w więzieniu (Flp 1,12-14 i in.), co należy sobie wyobrażać raczej jako areszt domowy, i oczekuje na wyrok, stąd w liście znajduje się refleksja na temat znaczenia życia i śmierci w życiu wiary (np. Flp 1,22-26). Jeśli przez wzmiankowane w liście uwięzienie rozumieć uwięzienie związane z wydarzeniami opisanymi w Dz 21-28, to prawdopodobnym miejscem napisania listu jest Rzym (1,13 pretorium; 4,22 pozdrowienia z domu cesarskiego; i in.), a datować należałoby go na początek lat 60’ I w. n.e.

Omawiany fragment przynależy do segmentu 1,12-26, w którym Apostoł wyjaśnia sytuację swojego uwięzienia, swoich doświadczeń głoszenia Ewangelii oraz postawy wobec możliwej śmierci.

Komentarz:

w.15. Paweł wyjaśnia wprowadzoną w w.14 informację o aktywności „wielu z braci” (pleionas ton adelfon), w kontekście jego uwięzienia, dzieląc ich na dwie kontrastujące ze sobą grupy. Głoszą oni Chrystusa z zazdrości/zawiści (fthonon) i kłótliwości (erin – dosł. spór, kłótnia), lub z dobrej woli (di’ eudokian). Nie jest jasne o jaką grupę, działającą z wątpliwą motywacją, chodzi. W omawianym fragmencie Paweł wydaje się zakładać, że treść głoszenia jest poprawna, natomiast wątpliwa wydaje się być motywacja części głoszących. Zapewne spór dotyczył autorytetu i roli Apostoła Pawła, a nie samej, przyniesionej przez niego Ewangelii.

w.16. Powrót do grupy o pozytywnej motywacji nasuwa pytanie o to, jakie jest dopełnienie zarówno wcześniejszego określenia „dobrej woli”, jak i obecnego „z miłości” (eks agapes). Nie jest jasne, czy dopełnieniem jest Paweł czy Chrystus/Bóg, choć bardziej prawdopodobne wydaje się nastawienie wobec Pawła – wyjaśnia ono również kontrastowanie dwóch postaw.

„Leżę [tu]” (keimai) jest najczęściej tłumaczone przenośnie, jako „wyznaczenie, przeznaczenie”, czyli jako dostrzeganie celowości w sytuacji uwięzienia. Proces Pawła przed rzymskim trybunałem oznaczał wydanie wyroku w sprawie rodzącego się Kościoła i mógł stanowić precedens dla traktowania chrześcijan, stąd zrozumiałe jest wspomnienie obrony Ewangelii w kontekście procesu i oskarżeń.

w.17. Werset 17 przynosi dookreślenie celu, jaki stawiają sobie wrogo do Pawła usposobieni głosiciele – chcą uprzykrzyć mu sytuację uwięzienia. Motywy to egoizm (ex eritheias) i nieszczerość (oux hagnos), natomiast nie wiemy jakie środki miały prowadzić do osiągnięcia postawionego sobie przez tych głoszących celu. Możliwe, że jakiś określony sposób głoszenia Ewangelii mógł stanowić sugestię i wskazanie dla władz o niebezpieczeństwie, jakie płynie z działalności Apostoła Pawła. „Ogłaszają” (katangellousin) wskazuje na publiczny kontekst głoszenia Chrystusa.

w.18. Pytanie retoryczne skłania adresatów do przemyślenia kwestii interpretacji takiego biegu wypadków. Apostoł cieszy się z rozprzestrzeniania Ewangelii w swojej sytuacji uwięzienia (Flp 1,12-13), natomiast głoszenie z nieczystą motywacją przez „braci” stanowi problem.

Postawa Pawła wobec opisanej sytuacji wydaje się zaskakująca – jeśli tylko głoszony jest Chrystus, czyli treść Ewangelii jest zachowana, to nawet zła motywacja przyczynia się do Bożego działania i to budzi radość Pawła. „Pozornie” (profasei) oznacza wykorzystanie pretekstu, ukrycie prawdziwej motywacji. Tak jak uwięzienie Pawła stało się okazją do głoszenia Ewangelii, tak nieczysta motywacja głoszących mimo wszystko przyczynia się do realizacji pawłowej misji życia – rozprzestrzeniania Ewangelii.

w.19-20. Radość Apostoła jest skierowana nie tylko na teraźniejszość, ale i w stronę przyszłości – na to wskazuje końcówka wersetu 18. Kluczowym dla zrozumienia tego fragmentu jest tłumaczenie wyrażenia przyimkowego eis soterian – „do ratunku / do zbawienia” i chociaż Paweł najczęściej używa tego terminu w znaczeniu religijnym, w tym kontekście zasadne wydaje się tłumaczenie przez słowo „ratunek” i odniesienie tego słowa do sytuacji uwięzienia i niepewności, co do swojego losu.

Apostoł jest przekonany, że dzięki prośbom modlitewnym Filipian (dia tes hymon deeseos) oraz wsparciu/pomocy (epichoregias) Ducha Jezusa Chrystusa sytuacja, w której się znalazł doprowadzi do tego, że Chrystus będzie wywyższony, dostrzegalny w postawie Pawła. Apostoł spodziewa się i liczy na to, że niezależnie od przebiegu wypadków w trakcie procesu będzie mógł publicznie przyczynić się do głoszenia Chrystusa swoim ciałem, tj. swoim losem, jakikolwiek on nie będzie. Zawstydzenie (aischynthesomai) oznaczałoby w tym kontekście wyparcie się Chrystusa, zamiast wystąpienia w „całej jawności” (en pase parresia = publicznie) i opowiedzenia się za sprawą Ewangelii.

w.21. Przeciwieństwa, pomiędzy którym zawiera się ludzkie życie, czyli życie i śmierć, zostają tutaj urzeczownikowione, tak jakby Apostoł chciał podkreślić to, co jest ich prawdziwą istotą i naturą. I tak jeśli „żyć” (na tej ziemi) to Chrystus, to bycie z Nim, to śmierć przestaje być czymś więcej jak przejściem do pełniejszego życia z Chrystusem. Temat ten będzie rozwinięty w dalszej części omawianej sekcji – Flp 1,22-26.

Podsumowanie:

Flp 1,15-21 stanowi fragment sekcji listu do Filipian, w której Apostoł Paweł mierzy się z sytuacją uwięzienia w kontekście jego misji głoszenia Ewangelii. Jest gotów nawet zjawiska nieprzychylne mu, jak głoszenie Chrystusa z wrogości wobec niego czy możliwość zakończenia procesu wyrokiem śmierci, postrzegać z perspektywy rozprzestrzeniania Ewangelii i wskazywania na Chrystusa (wywyższania, czynienia wielkim). Ta perspektywa pozwala mu pisać o radości z tego, że Ewangelia o Chrystusie jest głoszona i ogłaszana publicznie, także na przykładzie jego losu, jako oskarżonego w procesie. Można wyraźnie dostrzec, że przyjęcie takiej perspektywy przez Apostoła Pawła było efektem doświadczenia działania Boga w głoszeniu Ewangelii w zaskakujących okolicznościach i sytuacjach, które na pierwszy rzut oka wydawały się zamknięciem możliwości działania.