Tekst: Mk 12,28-34
Tłumaczenie:
28 I podszedłszy jeden [z] uczonych [Pisma], usłyszawszy [jak] oni dyskutowali, widząc,
że dobrze odpowiedział im,
zapytał go:
które jest przykazanie pierwsze [ze] wszystkich?
29 Odpowiedział Jezus,
że pierwsze jest:
Słuchaj, Izraelu!
Pan Bóg nasz Pan jeden jest.
30 I będziesz-miłował Pana Boga twego
z całego serca twego
i z całej duszy twojej,
i z całego umysłu twego (myśli twojej),
i z całej siły twojej
31 drugie to:
Będziesz-miłował bliźniego twego jak ciebie-samego
większego [od] tych innego przykazania nie ma.
32 I powiedział mu uczony [Pisma]:
dobrze, nauczycielu, po prawdzie powiedziałeś,
że jeden jest
i nie ma innego oprócz niego
33 i miłować go z całego serca
i z całego pojmowania (intelektu),
i z całej siły,
i miłować bliźniego jak siebie
(przeważające) obfitsze jest (od) wszystkich całopaleń i ofiar
34 I Jezus widząc,
że rozumnie odpowiedział,
powiedział mu:
nie daleko jesteś od królestwa Boga.
I nikt już-o-nic-więcej [nie] odważył się go zapytać.
Objaśnienia do tłumaczenia:
-28a: grammateus to dosłownie ktoś „zawodowo” zajmujący się pismem, tekstem; pisarz, urzędnik kancelaryjny, też interpretator przepisów i prawa; w NT znawca pism religijnych judaizmu, zwłaszcza Tory, uprawniony do ich wykładania i do dyskusji
-28a: sydzetein – dosłownie wspólnie czegoś szukać, coś badać (syn+dzetein), dociekać, zastanawiać się, rozważać (por. Mk 9,10); też dyskutować, prowadzić spór, kłócić się, argumentować
-30d: dianoia to też zamiar, zamysł, zamierzenie, sposób myślenia
-31b: ho plesion to dosłownie ktoś, kto jest blisko, obok, w otoczeniu, towarzysz; też sąsiad
-33b: synesis to dosł. połączenie się (np. dwóch strumieni w jeden); metaforycznie oznacza pojmowanie, rozum, intelekt, zdolność kojarzenia, świadomość, mądrość
-33e: przymiotnik perissos (tu w stopniu wyższym) określa coś nadmiarowego, wyróżniającego się co do liczby, wielkości, ważności, korzyści, przydatności itd. czasownik peritteein, perissein to obfitować w coś, obdarowywać szczodrze
Struktura, kontekst Mk i wymowa:
Fragment ma wyraźną klamrę: zaczyna się i kończy czasownikiem „pytać”. Zwraca uwagę „wszechstronne” przedstawienie osoby pytającej Jezusa, pomimo jej anonimowości: 3 partycypia - przychodzący, słuchający, widzący (przyjmuję starszy wariant tekstu idon – widząc, nie eidon – wiedząc, por. taki sam 34ab) plus sytuacyjny genetivus absolutus (jak oni dyskutowali), plus narracyjne przedstawienie jednoznacznie pozytywnej oceny słów Jezusa (28b). Uczony jest przedstawicielem grupy dotąd zdecydowanie wrogiej Jezusowi, występującej razem z faryzeuszami (równolegle lub jako jedna grupa – 2,16; 7,1; 8,31), w przeciwieństwie do tłumów – 1,22; 11,18 - negującej jego nauczanie i postępowanie: 2,6n – odpuszczając grzechy podważa jedyność Boga, 2,16.18.24; 3,2; 7,2.5 – nie przestrzega przykazań rytualnej czystości, postu i sabatu, 3,22 – jego moc nie jest od Boga, lecz od wroga Boga. Kulminacją wrogości jest wola zabicia Jezusa – 14,1.
Pierwszy raz uczony pyta indywidualnie i całkowicie afirmacyjnie, bez ukrytych intencji „przyłapania” Jezusa (np. 12,13n; 8,11) na błędzie i niezgodności ze słowem Boga i z wolą Boga. Odpowiedź Jezusa też jest szczera i nieprowokująca do sprzeciwu lub dalszych pytań. Cytuje 5Mojż 6,4 – najważniejsze wezwanie skierowane do całego ludu Izraela po akcie zbawienia, jakim było wyprowadzenie z niewoli egipskiej - i 3Mojż 19,18, które to zestawienie najprawdopodobniej było znane i nauczane w ówczesnym judaizmie, zwłaszcza w diasporze (np. Hilel, Filon). Nie chodzi więc o nowość historyczną, ale o kontekst i wymowę takiego przykazania oraz konsekwencję stosowania się do niego. Przykazanie dla całego ludu (Pan Bóg nasz w 29d) w sytuacji dialogu jest wezwaniem dla każdego indywidualnie – por. nagromadzenie (7x) pochodnych zaimka osobowego „ty”. Tylko uznając te dwa, które stają się jednym, za najważniejsze i największe (już w rozdz. 7 Jezus jedno? przykazanie Boga przykazaniom i tradycji człowieka – zwłaszcza 7,9) możemy zbliżyć się do królestwa Boga – 1,15; 4,11.26.30; 9,1.43nn = życie (!); 10,14n.23-25. Uczony nie cytuje, lecz całkowicie pozytywnie (32b) parafrazuje (bez wezwania, w 3 os., infinitivus jako rzeczownik) i interpretuje: podkreśla wyłączność Boga (32d vs 29d), zamiast psyche i dianoia wprowadza synesis, jeszcze bardziej podkreśla przewagę miłości (perissos zamiast „większy”), a relatywizując służbę kapłanów i kult ofiarny w 33e z uczonego niejako staje się prorokiem – por. np. Oz 6,6; Iz 1,11. Przykazanie staje się uniwersalnym poselstwem o Królestwie Boga.
Warto podkreślić, że 5Mojż 6,4 zarówno w słowach Jezusa, jak i uczonego odbiega od greckiej wersji ST przekazanej w Septuagincie – tam są 3 człony, z całego serca - kardia, z całej duszy - psyche i z całej mocy (siły) – dynamis (znaczeniowo bardzo podobne do ischys z 30c i 33c). Nie chodzi więc o dokładne brzmienie i definicje pojęć, ale o przekazanie, iż miłość do Boga wypływa z i ogarnia całe jestestwo i działanie człowieka. Dla ewangelisty musiała być ważna sfera jego intelektualnych i poznawczych możliwości – Jezus też odpowiedź uczonego uznaje za postępowanie w sposób rozumny – nunechos od nus – rozum, umysł, rozsądek, rozwaga.
Przykazanie miłowania Boga i bliźniego, poprzedzone ogłoszeniem jedyności Boga jako Pana, jest ostatecznym podsumowaniem (34e) i jedynym odniesieniem wszelkich rozważań o tym, czego Bóg od nas oczekuje i co powinniśmy czynić, a także o tym, kim jest Jezus – Panem, który jest jeden, umiłowanym Synem (1,11; 9,7; 12,6: oprócz badanego fragmentu jedyne występowanie w Mk rdzenia agap...), posłanym od Boga, Chrystusem, który daje życie (por. bezpośredni kontekst 12,6.35-37 i 12, 26n).
Iwona Slawik