Komentarz egzegetyczny do tekstu: Mt 7,24-27
Tłumaczenie:
- Każdy więc kto słucha tych moich słów i wykonuje je, stanie się podobny do mądrego człowieka, który zbudował swój dom na skale.
- Spadł deszcz, przyszły rzeki, powiały wiatry i uderzyły ten dom, a nie runął, ponieważ został zbudowany na skale.
- A każdy słuchacz tych moich słów, (i) nie wykonujący ich, stanie się podobny do głupiego człowieka, który zbudował swój dom na piasku.
- Spadł deszcz, przyszły rzeki, powiały wiatry i natarły na ten dom,i runął, a jego upadek był wielki.
[…] – oznaczają wyrazy, których nie ma w tekście, ale przy tłumaczeniu na język polski należy/można je dodać
(…) – wyrazy występują w tekście, ale można je pominąć ze względu na polską składnię (są zbędne)
`-` – łączenie słów dywizem oznacza, że są tłumaczeniem jednego greckiego słowa
Forma/Struktura/Kontekst:
Omawiany fragment stanowi zakończenie tzw. Kazania na Górze z Mt 5-7, które ma fundamentalne znaczenie dla całej Ewangelii i jest w niej traktowane jako kompendium nauki Jezusa. Przestroga zawarta w analizowanym teście odnosi się w pierwszym rzędzie do treści Kazania na Górze i zawiera optymistyczną i napominającą nutę – człowiek nie tylko może zastosować jego treść w swoim życiu, ale powinien i nawet musi. W tradycji protestanckiej nierzadko traktowano treść Kazania na Górze jako słowa Zakonu, którego wypełnić z zasady nie można i wsłuchiwanie się w jego przesłanie ma prowadzić człowieka do rozpoznania swojej grzeszności, a w konsekwencji do odkrywania radosnego przesłania Ewangelii. Dokładna lektura Ewangelii Mateusza utrudnia takie traktowanie Kazania na Górze – omawiany fragment jest tego najlepszym przykładem, ponieważ podkreśla konieczność stosowania w życiu przesłania Kazania na Górze. Tym bardziej, że ta Ewangelia jest mocno osadzona w świecie judaizmu I w. n.e. – omawiany fragment przypomina literaturę mądrościową Biblii hebrajskiej, a dostrzegalna stylizacja Jezusa na nowego Mojżesza w Kazaniu na Górze przywodzi na myśl znaczenie Prawa (Tory) w judaizmie. Tora stanowi dar dla Bożego ludu – w Kazaniu na Górze podkreślona zostaje aktualność Prawa i misja Jezusa wypełnienia go, a nie zniesienia. W przymierzu zawartym w Jezusie Chrystusie obowiązuje wykład Prawa starotestamentowego w duchu Kazania na górze, który wskazuje na konieczność przekraczania tradycji i literalnego rozumienia Prawa, aby oddać naturę Królestwa Niebios, które radykalnie zmienia stosunek człowieka do Boga i ludzi, zrywając z grą pozorów.
Istnieje pewne napięcie pomiędzy pawłowym ujęciem kwestii aktualności i roli Prawa dla chrześcijan, a mateuszowym. Z luterańskiej perspektywy oznacza to zetknięcie z soteriologią (nauką o zbawieniu), która bardzo wyraźnie przestrzega przed zgubnymi konsekwencjami wypływającymi z zignorowania w życiu chrześcijańskim nauki Chrystusa, wyłożonej w Kazaniu na Górze.
Mt 7,24-27 składa się z dwóch niemalże symetrycznych części, które różnią się konstrukcją ostatniego zdania podrzędnego. Cały fragment z Mt jest bardzo dynamiczny – w czterech wersetach mamy aż szesnaście czasowników i dwie formy odczasownikowe.
Struktura:
24.a. Słuchacz realizujący przesłanie Kazania na Górze
24.b. Porównanie z człowiekiem budującym na skale
25.a. Nagłe działanie gwałtownych zjawisk atmosferycznych
25.b. Dom wytrzymuje napór dzięki fundamentowi
26.a. Słuchacz Kazania na Górze
26.b. Porównanie z człowiekiem budującym dom na piasku
25.a. Nagłe działanie gwałtownych zjawisk atmosferycznych
25.b. Dom nie wytrzymuje naporu ze względu na fundament
Komentarz:
w.24. Podobieństwo opiera się na binarnym podziale słuchaczy – na stosujących (dziwne wyrażenie – dosł. robiących: poiei) i nie stosujących słowa Jezusa w życiu. Kluczowe znaczenie dla zrozumienia podobieństwa ma powiązanie go z Kazaniem na Górze jako sumą nauki Jezusa oraz położenia punktu ciężkości na stosowaniu tego, co zostało usłyszane.
Pierwszy werset nawiązuje wyraźnie do całości Kazania na Górze: „tych … słów” (tous logous toutous) i wprowadza do podobieństwa, które dzieli słuchaczy słów Jezusa z Mt 5,1-2 na dwie grupy. Porównanie dotyczy powiązania wysłuchanej nauki z działaniem bądź też braku tego powiązania. Słuchacz stosujący Kazanie na Górze w życiu jest nazwany mądrym (andri phronimo), co przywodzi na myśl literaturę mądrościową z Biblii hebrajskiej, gdzie w refleksji nad życiem często pojawia się interpretacja ludzkich zachowań jako uosabiających mądrość lub głupotę. Obaj budują domy, czyli budynki, które mają dawać ochronę i stanowić podstawową przestrzeń życiową – w tym podobieństwie należałoby zapewne rozumieć dom jako życie, które potrzebuje punktu oparcia i odniesienia.
Budowanie na skale oznacza wykonywanie tego, co zostało usłyszane – to działanie stanowi solidny fundament. W realiach palestyńskich w porze suchej budowanie na skale może wydawać się zbytecznym wysiłkiem, skoro zagrożenie nie jest widoczne. W tym podobieństwie skała i piasek dopełniają kontrastu postaw mądrości i głupoty, stąd nie należy szukać konkretnego przykładu z realiów palestyńskich dla lepszego zrozumienia podobieństwa, które ma wyraźnie dydaktyczny i upraszczający charakter.
w.25. Opis nagłego działania zjawisk atmosferycznych – ulewnego deszczu, który wzbiera w rzeki oraz porywistego wiatru, może przywodzić na myśl obraz sądu przy końcu świata albo po prostu trudnych sytuacji życiowych. Wyrażenie „przyszły rzeki” (elthon hoi potamoi) oznacza iż opad deszczu był tak gwałtowny, że spieczona ziemia nie była w stanie przyjąć takich mas wody i mamy do czynienia z powstaniem rzek, które stanowią zagrożenie dla wszystkiego, co stanie na ich drodze.
Dom zbudowany na skale nie runął (dosł. nie [u]padł – ouk epesen), ponieważ miał fundament, który okazał się niezbędny w sytuacji zagrożenia.
w.26. Druga część podobieństwa wprowadza człowieka głupiego (andri moro), który buduje dom na piasku, co jest równoznaczne z budową bez fundamentu i z mniejszym wysiłkiem. Czytelnik wiedząc o tym, jaka próba przyszła na dom na skale, zapewne będzie przewidywał już przyszły los domu na piasku. Piasek oznacza słuchanie, za którym nie następuje zmiana postawy życiowej i wykonywanie „tych moich słów”.
w.27. Na dom zbudowany na piasku również spada taka sama próba, co na dom na skale. Gwałtowna ulewa, powódź i wicher w tym wypadku doprowadzają dom do ruiny. Ten dom nie miał fundamentu i dlatego nie był w stanie przetrwać nawałnicy.
Podsumowanie:
Omawiane podobieństwo w mądrościowy sposób przedstawia konsekwencje wsłuchania w Kazanie na Górze w sytuacji, gdy zostaje ono wcielone w życie, jak i gdy tak się nie dzieje. Kontrast postaw człowieka mądrego i głupiego oraz domów zbudowanych na skale i piasku ma unaocznić znaczenie wypełniania nauki Jezusa w chwili próby (i Sądu ostatecznego). Życie nauką Jezusa stanowi fundament, którego nie może poruszyć żadna ulewa, nawałnica ani powódź, czyli stanowi prawdziwy fundament i oparcie dla życia człowieka wierzącego.