Tekst kazalny Łk 1,67-79
Tłumaczenie:
67 A Zachariasz, ojciec jego, wypełniony-został Duchem Świętym
i prorokował mówiąc:
68 Błogosławiony[1] Pan, Bóg Izraela
że nawiedził[2]
i dokonał odkupienia[3] ludowi swemu
69 i podniósł[4] róg[5] zbawienia nam w domu Dawida, sługi[6] swego,
70 tak jak mówił przez usta świętych od wieków proroków swoich:
71 zbawienie od wrogów naszych i z ręki wszystkich nienawidzących nas,
72 (by) dokonać zmiłowania[7] nad ojcami naszymi
i (by) przypomnieć przymierze święte swoje
73 przysięgę,
którą ślubował wobec Abrahama, ojca naszego
74 dania nam (tego, byśmy) bez-bojaźni z ręki wrogów wyrwani służyli[8] mu
75 w świątobliwości i sprawiedliwości przed[9] nim
(we) wszystkich dniach naszych
76 A ty zaś, dziecko, prorokiem Najwyższego nazwane-będziesz
przodem-pójdziesz bowiem przed[10] Panem
(by) przygotować drogi jego
77 dania poznania zbawienia ludowi jego
w odpuszczeniu[11] grzechów ich
78 przez wewnętrze-głębokości[12] zmiłowania Boga naszego
w których nawiedzi nas wzejście-światła[13] z wysokości
79 (by) ukazać tym w ciemności i cieniu śmierci[14] siedzącym
skierowania nóg naszych ku drodze pokoju
Struktura i wymowa tekstu:
To od przedstawienia postaci Zachariasza i Elżbiety rozpoczyna się Ewangelia wg Łukasza. Poznajemy ich jako ludzi, którzy – choć są nienaganni, wręcz supersprawiedliwi przed Bogiem (w tekście greckim w 1,6 występuje dwa razy rdzeń słowa „sprawiedliwy”) - tkwią w sytuacji beznadziei, pozbawieni są jakiejkolwiek przyszłości (1,5-7). Jak Abraham i Sara przed narodzeniem Izaaka. Hymn-proroctwo Zachariasza stanowi „rozwiązanie” i zakończenie historii „cudownego” poczęcia i narodzenia Jana Chrzciciela. Uderza ogromny kontrast między początkiem – beznadzieją, bezruchem, brakiem przyszłości, a końcem – proklamacją ingerencji Boga, spełnieniem nadziei, przygotowaniem drogi.
Zwraca uwagę motyw prorokowania i proroctwa. Zachariasz, kapłan przeznaczony do służby ofiarniczej (1,5.9-10), zostaje mówiącym z Ducha Świętego proklamatorem słów Boga (to Bóg mówi – w.70) i stoi tym samym w odwiecznej tradycji proroków Boga Izraela – w.67 i 70. W tę samą tradycję wpisuje się przyszła działalność prorocka dziecka – w.76. Proroctwa obejmują całą przestrzeń czasu: czas, w którym toczy się opowiadanie – „teraźniejszość” ludu Boga i nasza w osobie Zachariasza i dziecka, to, co było „od wieków” – przeszłość ludu Boga i nasza we wspomnieniu Dawida, ojców, Abrahama i przymierza na Synaju oraz przyszłość ludu Boga i nasza w działalności dziecka, w działaniu zbawczym Boga wypełniającym nadzieję mesjańską (wzbudzenie „drugiego” Dawida, przygotowanie drogi – por. Iż 40), obejmująca czasy ostateczne („wszystkie dni nasze”, możliwość opuszczenia „ciemności i cienia śmierci”). Czasy te wzajemnie się przenikają.
Proroctwo Zachariasza formalnie da się podzielić na dwie części:
*w.68-75 to hymniczne błogosławieństwo Boga, wychwalanie tego, co czyni teraz i uczynił w przeszłości, Bóg jest głównym podmiotem czasowników (oprócz ostatniego zdania celowego), przedmiotem i odbiorcą jego działania jest najpierw lud, a następnie wielokrotne (7x), utożsamiające z ludem i „śpiewającym” Zachariaszem zbiorowe „my” (w tym: „nasz”)
*76-79 to hymniczne pozdrowienie dziecka, zapowiedź w czasie przyszłym tego, kim będzie, ale ono samo w sposób bezsporny jest podmiotem tylko pierwszego zdania; jednocześnie to odpowiedź na pytanie z w.66 – kim będzie to dziecko? podobnie do poprzedniej części przedmiotem i odbiorcą działania dziecka, którego przyszłością będzie przygotowanie przyjścia Boga, jest lud, ale też „oni” (2x – w.77b i 79a), a następnie „my” (3x);
Oprócz tego obserwujemy dalsze, ścisłe związki treściowe: nawiedzenie przez Boga – w.68b i 78b, zbawienie od Boga - w.69, 71 i 77a, zmiłowanie Boga – 72a i 78a, dawanie – w.73c i 77a, bycie „przed” Bogiem – w.75a i 76b; poza tym opozycje: ojciec, ojcowie a dziecko – w.67, 72 i 76; wrogowie i nienawiść a pokój – w.71, 74 i 79
Hymn nie zawiera ani jednego dosłownego cytatu ze ST, nawet identyfikacja parafraz jest trudna, ale cały czas odwołuje się do teologii ST, np:
*Błogosławieństwo Boga występuje w Psalmach: Ps 41,14; 72,18; 106,48; też motyw wyratowania od wrogów występuje w psalmach: 18,18; 97,10; 106,45; i odkupienie ludu: 111,9
*Księga Sędziów opowiada o ingerencjach Boga: wzbudzaniu, podnoszeniu (por. w.69) sędziego, wybawianiu ludu od wrogów (w.71), litowaniu się nad nimi (w.72), ale też o uporczywym odstępowaniu od jedynego Boga: łamaniu przymierza, nieprzestrzeganiu przykazań i niesłuchaniu słowa – por. Sdz 2,16-20;
*wspomnienie Dawida i jego syna lub sługi odwołuje się do nadziei na przyjście Mesjasza, który ostatecznie wybawi lud Izraela – por. proroctwo Jr 23,5-6 czytane jako lekcja ST o wzbudzeniu (!) latorośli – w Septuagincie takie samo słowo jak na „wzejście” z wysokości w w.78 - sprawiedliwego króla; podobnie w Iz 9,6; „latorośl” w Zch 3,8; Ps 132,19
*przymierze na Synaju jest centralnym wydarzeniem zbawczym w historii Izraela;
*Abraham jest praojcem, pierwszym z wybranych, protoplastą tych, którzy wzywają imienia jedynego Boga;
*przygotowanie drogi dla Boga, który przybywa, występuje u proroków – np. Iz 40: Bóg przybywa na ratunek; Ml 3,1: Bóg przybywa na sąd
Hymn ten jest więc nowym „utworem”, w pełni chrześcijańskim, umiejscawia nas w miejscu tych, na których wypełni się cała nadzieja Izraela. Jest naszą pieśnią wychwalającą dzieła i dary (2x „dawanie”) Boga wobec ludzi, które wzajemnie się interpretują: jego odkupienia i zbawienia, czyli odpuszczenia grzechów i wyrwania nas ze śmierci, a to wszystko przez ogromne (intensyfikacja w w.78) zmiłowanie. Jest naszym proroctwem zapowiadającym zdecydowaną ingerencję Boga (podsumowujące usytuowanie „nawiedzenia” w 2-giej części): oto już przychodzi, z wysokości ( „Najwyższy” w w.76). Dzięki temu możemy przystąpić do Boga, czcić go i służyć mu bez bojaźni (kontrast do bojaźni z 1,12.13.30.50.65), a w konsekwencji kroczyć drogą Boga.
67 kai. Zacari,aj o` path.r auvtou/ evplh,sqh pneu,matoj a`gi,ou
kai. evprofh,teusen le,gwn\
68 Euvloghto.j ku,rioj o` qeo.j tou/ VIsrah,l(
o[ti evpeske,yato
kai. evpoi,hsen lu,trwsin tw/| law/| auvtou/(
69 kai. h;geiren ke,raj swthri,aj h`mi/n evn oi;kw| Daui.d paido.j auvtou/(
70 kaqw.j evla,lhsen dia. sto,matoj tw/n a`gi,wn avpV aivw/noj profhtw/n auvtou/(
71 swthri,an evx evcqrw/n h`mw/n kai. evk ceiro.j pa,ntwn tw/n misou,ntwn h`ma/j(
72 poih/sai e;leoj meta. tw/n pate,rwn h`mw/n
kai. mnhsqh/nai diaqh,khj a`gi,aj auvtou/( 73
o[rkon o]n w;mosen pro.j VAbraa.m to.n pate,ra h`mw/n(
tou/ dou/nai h`mi/n 74 avfo,bwj evk ceiro.j evcqrw/n r`usqe,ntaj latreu,ein auvtw/|
75 evn o`sio,thti kai. dikaiosu,nh| evnw,pion auvtou/
pa,saij tai/j h`me,raij h`mw/nÅ
76 Kai. su. de,( paidi,on( profh,thj u`yi,stou klhqh,sh|\
proporeu,sh| ga.r evnw,pion kuri,ou
e`toima,sai o`dou.j auvtou/(
tou/ dou/nai gnw/sin swthri,aj tw/| law/| auvtou/ evn avfe,sei a`martiw/n auvtw/n( 78 dia. spla,gcna evle,ouj qeou/ h`mw/n(
evn oi-j evpiske,yetai h`ma/j avnatolh. evx u[youj(
79 evpifa/nai toi/j evn sko,tei kai. skia/| qana,tou kaqhme,noij(
tou/ kateuqu/nai tou.j po,daj h`mw/n eivj o`do.n eivrh,nhjÅ
Przygotowała Iwona Slawik
[1] Nie w znaczeniu z Kazania na Górze, lecz „benedictus”, „dobrego mówienia”, wychwalania, wysławiania
[2] episkeptomai – nagle coś spowodować, niespodziewanie odwiedzić, interweniować, też zadbać od coś
[3] też: wyzwolenie, wykupienie z niewoli, zbawienie
[4] też: pobudzić, wzbudzić, spowodować, wznieść; w Septuagincie często opisuje ingerencję Boga – np. Sdz 2,16.18 i in. Iz 41,2.25; 45,13; Jr 23,5; 51,11; + „z martwych” (np. Łk 24,6.34; Dz 3,15; 4,10; 5,30) określa wzbudzenie z martwych Jezusa przez Boga
[5] starotestamentowa metafora mocy, siły, potęgi, wywyższenia – por. 1Sm 2,1.10; Ps 18,3; 89,18.25; 92,11; 112,9; 132,17, często w kontekście walki, siły militarnej
[6] pais oznacza też dziecko, chłopca, synka
[7] też: litość, współczucie, miłosierdzie; stąd pochodzi aklamacja: kyrie eleison!
[8] latreuein to służba religijna, do której sprawowania człowiek zobowiązany jest wobec Boga, w ST siilnie powiązana z oddawaniem czci jedynemu Bogu i przestrzeganiem przykazań danych w przymierzu na Synaju - 5Mojż 10,12; 11,13; 28,14; 29,17; Joz 22,5; 24,15-16.19-22.24; Sdz 2,19 i in. por. też Łk 4,8 i Mt 4,10; oznacza też w konsekwencji służbę liturgiczną i ofiarniczą – Joz 22,27 i in.
[9] w obecności, w sytuacji „twarzą w twarz”, przed obliczem
[10] jak służba w w.75
[11] też: przebaczenie, usunięcie, wypuszczenie, uwolnienie od
[12] splanchna to wnętrzności ciała, podroby i jelita, ale też szlachetniejsze części jak serce czy wątroba, w l.poj. też łono, macica; w znaczeniu przenośnym to najgłębsze wnętrze człowieka, siedziba uczuć i emocji, szczególnie żalu, bólu, współczucia, litości
[13] anatole to poetyckie określenie na wzejście, wschód – też jako strona świata, wyrastanie, wzrost, wznoszenie się; oznacza jakiś nowy początek, w l.mn. źródła rzeki
[14] „śmierć” jest tu dopełniaczem zarówno „ciemności” jak i „cienia” (zakrycia, osłony){jcomments on}