Komentarz egzegetyczny do tekstu: 1 Kor 10,16-17
Tłumaczenie:
16. Kielich błogosławieństwa,
który błogosławimy,
czyż nie jest uczestnictwem we krwi Chrystusa?
Chleb,
który łamiemy,
czyż nie jest uczestnictwem w ciele Chrystusa?
17. Ponieważ jeden [jest] chleb,
[to] wielu jesteśmy jednym ciałem
– wszyscy (bowiem) jemy z jednego chleba.
[…] – oznaczają wyrazy, których nie ma w tekście, ale przy tłumaczeniu na język polski należy/można je dodać
(…) – wyrazy występują w tekście, ale można je pominąć ze względu na polską składnię (są zbędne)
Uwagi:
Odmienne warianty tekstowe wydają się być wtórne wobec tekstu przyjętego w NA28. Wyłącznie wariant ze zmienioną kolejnością we fragmencie: estin tou haimatos tou Christou, w którym pierwsze słowo znajduje się na końcu, jest dosyć dobrze poświadczony, jednak zgodnie z zasadą lekcji trudniejszej należałoby go uznać za późniejszy.
Kontekst/Forma/Struktura:
1 Kor 10,16-17 wg M. Rosika należy do sekwencji 10,14-22 podejmującej temat idolatrii wśród chrześcijan mieszkających w starożytnym Koryncie. Stanowi ona część fragmentu 1 Kor 8,1-11,1 dotyczącego uczestnictwa w sakralnych ucztach pogan. Omawiane wersety zostały wyrwane z sekwencji 10,14-22 i osadzone w kontekście Wielkiego Czwartku.
10,14-15 stanowi wezwanie do unikania bałwochwalstwa (eidololatria), pod którym należy rozumieć uczestnictwo w kulcie i w ucztach rytualnych poświęconych bóstwom z różnorodnych kultów praktykowanych w Cesarstwie Rzymskim. Spożywanie ofiary stanowiło wyraz wspólnoty. Apostoł utożsamia bóstwa, którym są składane ofiary z demonami (10,20 ha thyousin daimoniois – „które składają w ofierze demonom”) i dlatego we fragmencie następującym po omawianych wersetach, Paweł stanowczo przestrzega przed uczestnictwem w ucztach rytualnych (kielich i stół oznaczają wspólnotę i uczestnictwo w rytualnej uczcie – jest to figura pars pro toto [wymienienie elementu/części na oznaczenie całości]).
Komentarz:
w.16.
„Kielich błogosławieństwa” (to poterion tou eulogias) to semickie określenie kielicha wypijanego na koniec uczty/posiłku, nad którym wypowiadano błogosławieństwo, tj. błogosławiono Boga i dziękowano Mu. Tak określano również trzeci z czterech kielichów wypijanych w trakcie uczty paschalnej. Zdanie podrzędne: „który błogosławimy” (ho eulogoumen) należy rozumieć jako podkreślenie wspólnotowego charakteru świętowania Wieczerzy Pańskiej oraz podkreślenie, że nie chodzi tu o zwyczajowe błogosławieństwo nad kielichem, tylko o tradycję, ustanowioną przez Jezusa, a przytoczoną przez Pawła później w 1 Kor 11,23-26. Pojawiająca się przed i po omawianym tekście koncepcja przymierza (diatheke) – ma kluczowe znaczenie dla zrozumienia przesłania Apostoła Pawła. W 1 Kor 10,1-13 znajduje się typologiczna interpretacja losu Izraela, która zostaje odczytana przez Pawła jako przestroga dla Koryntian – z udziału w zbawczym działaniu Boga musi wynikać odpowiednia postawa życiowa, odpowiedni sposób kształtowania zbawionego (uratowanego) życia.
Łamanie chleba było również zwyczajowym elementem posiłku i oznaczało dzielenie się chlebem, który w tamtych czasach był najczęściej pieczony w formie placków, które łamano/rozrywano. Elementarny charakter i znaczenie spożywania chleba prowadziło do utożsamiania go z życiem lub tym wszystkim, co do życia potrzebne (jak w czwartej prośbie modlitwy Ojcze Nasz). W omawianym fragmencie jest dosyć jasne, że chodzi o odwołanie do szczególnej tradycji łamania chleba, ponieważ zostaje ono zestawione z kielichem i służy jako paralelizm dla uczestnictwa we krwi Chrystusa.
W omawianym fragmencie punkt ciężkości nie jest położony na szczegółowym wyjaśnieniu tego, co zachodzi w trakcie wspólnotowego picia z „kielicha błogosławieństwa” i jedzenia z „łamanego chleba”, tylko na podkreśleniu konsekwencji wypływających z udziału w tej czynności, czyli bycia częścią wspólnoty (koinonia).
Podkreślenie realności uczestnictwa we krwi (haima) i ciele (soma) Chrystusa, wskazuje, obok horyzontalnego, na wertykalny charakter wspólnotowego wydarzenia. Emfatyczne pytanie retoryczne „czyż nie” (ouchi) wskazuje na domyślną oczywistość tego faktu dla adresatów, którzy najwyraźniej nie wyciągali z niego konsekwencji dla kształtowania swojego życia.
Paralelizm „krwi Chrystusa …” i „… ciała Chrystusa” podkreśla realne powiązanie uczestniczących w Wieczerzy, w przymierzu, z ofiarą ze swojego życia, którą złożył Jezus Chrystus. W akcie uczestnictwa następuje realne powiązanie uczestniczącego z Chrystusem i dlatego jest to dla Apostoła nie do pomyślenia, żeby można było równocześnie uczestniczyć w rytuałach wiążących człowieka z innymi bóstwami, czyli demonami. Thiselton zwraca uwagę, że uczestnictwo w ciele i krwi Chrystusa można odczytać jako publiczną manifestację ofiarnego stylu życia Chrystusa, który powinien być punktem odniesienia dla życia wierzących. Uczestnictwo w przymierzu oznacza również ekskluzywizm, obcy mentalności grecko-rzymskiej – od poddanych wymagano oficjalnego uczestnictwa w kulcie „państwowych bóstw” jako oznaki lojalności, natomiast prywatnie dopuszczano uczestnictwo w kulcie różnych bóstw, o ile nie stanowiło to zagrożenia dla władzy rzymskiej. W Koryncie można założyć synkretyzm religijny i kultowy, przez co kulturowym wzorcem byłaby duża swoboda w tworzeniu własnego panteonu i kultu bóstw.
w.17.
Omawiany werset kontynuuje myśl poprzednią i podejmuje jeden z ważniejszych wątków całego listu – kwestię jedności. Należy pamiętać, że struktura „Kościoła” w Koryncie była zbudowana z wielu grup, gromadzących się w domach bogatszych członków wspólnoty. Jeśli picie z „kielicha błogosławieństwa” i spożywanie „łamanego chleba” odbywało się w grupach, to zrozumiały jest podkreślenie, iż to uczestnictwo jest tożsame z byciem jednym ciałem, czyli wspólnotą osób powiązanych ze sobą przez Chrystusa. Poprzedni werset wprowadza chrystocentryczny obraz wspólnoty kielicha i chleba, krwi i ciała Chrystusa. Werset 18 potwierdza to wnioskowanie przez przytoczenie przykładu z kultu rozumianego wg Biblii hebrajskiej i sprawowanego w Świątyni Jerozolimskiej, który jednoznacznie wiąże spożywających złożoną ofiarę ze sprawowanym kultem. Tym samym Apostoł Paweł daje do zrozumienia ekskluzywny charakter zbawczej i wspólnotowej partycypacji w ciele i krwi Chrystusa, która jest nie do pogodzenia z synkretyzmem i politeizmem, które stanowiły koryncki kontekst kulturowy omawianych fragmentów.
Podsumowanie:
W Wielki Czwartek teksty czytań liturgicznych to opis umycia nóg uczniom w J 13, opis ustanowienia Paschy z Wj/2 Mojż 12 oraz omawiany fragment. 1 Kor 10,16-17 podkreśla przede wszystkim realność uczestnictwa w krwi i ciele Chrystusa przez uczestnictwo w „kielichu błogosławieństwa” i „łamanym chlebie”, które oznaczają trwałe powiązanie i połączenie z Chrystusem oraz z innymi uczestniczącymi. Wieczerza ma według tego rozumienia równocześnie wertykalny i horyzontalny charakter. Z tego faktu wypływają konsekwencje dla życia i wyborów etycznych, które Apostoł Paweł stara się swoim adresatom uświadomić. Jedność z Chrystusem i sobą nawzajem nie może mieć tylko symbolicznego charakteru, ale stać się ciałem, to jest nabrać konkretnego, mierzalnego i doświadczalnego wymiaru w życiu jednostek i wspólnoty.
Bibliografia:
M. Rosik, Pierwszy List do Koryntian, NKB.NT, t. VII, 2009.
A. Thiselton, The First Epistle to the Corinthians, NIGTC, 2000.
B. Witherington, Conflict and Communicty in Corinth: A Socio-Rhetorical Commentary on 1 and 2 Corinthians, 1995.
L. Morris, 1 Corinthians, TNTC, 1985.