Iz 11,1-9      

Święto Narodzenia Pańskiego      

26 grudnia

Fragment Iz 11,1-9 znajduje się w większej perykopie, obejmującej wersety 10,33-11,8.9-10. Wersety 10,33n nie są związane z poprzednimi fragmentami, a stojące samodzielnie byłyby niezrozumiałe. W kontekście Iz 11,1nn stają się one jasne. Bóg dokonuje wyrębu lasu, a następnie na takiej ściętej przestrzeni, z pnia i z korzeni wyrasta nowy pęd (w.11). O połączeniu 11,1nn z 10,33-34 świadczyć może także rozpoczęcie 11,1 od spójnika „i” będącego tu waw copulativum, użycie w Iz 10,33 pojęcia maaraca (gwałt, przemoc), którego rdzeń występuje w Księdze Izajasza paralelnie do rzeczownika rasza „złoczyńca”, o którym mówi w. 4, a także fakt, że już w najstarszych interpretacjach łączono Iz 10,33 z następnymi wersetami (np. qumrański fragment 4 Q 285).

Tłumaczenie tak wydzielonego fragmentu przedstawia się następująco[1]:

10,33. Oto Pan, JHWH Zastępów, odrąbuje gałęzie przemocą

i wyniosłe będą zrąbane, a wysokie zostaną pochylone.

34. I zetnie gąszcz leśny żelazem, a Liban we wspaniałości upadni.

11,1. I wyjdzie gałązka z pnia Isajego i pęd z jego korzeni wyda owoc.

2. I spocznie na nim Duch JHWH, Duch mądrości i rozumu,

Duch rady i mocy, Duch poznania i bojaźni Bożej.

3. A upodobanie jego w bojaźni JHWH.

I nie według widzenia oczu swoich będzie sądził i nie według słyszenia uszu swoich będzie rozstrzygał.

4. I będzie sądził w sprawiedliwości słabych i rozstrzygał w prawości (sprawy) biednych kraju.

I uderzy ziemię rózgą swoich ust, a tchnieniem swoich warg uśmierci złoczyńcę.

5. I będzie sprawiedliwość przepaską jego bioder, a wierność przepaską jego lędźwi.

6. I będzie mieszkał wilk z barankiem, a leopard z koziołkiem będą leżeć.

I cielę i lwiątko i tuczne bydło razem, a chłopiec mały je poprowadzi.

7. I krowa i niedźwiedź będą się paść, razem będą leżeć ich dzieci.

I lew jak bydło będzie jeść słomę.

8. I będzie się bawić niemowlę nad norą żmii

i do jamy węża chłopczyk swoją rękę wyciągnie.

(9. Nie będą źle czynić i nie będą niszczyć na całej mojej świętej górze,

gdyż pełna będzie ziemia  poznania JHWH jak wód przykrywających morze.

10. I stanie się w dniu tym, korzeń Jesajego będzie stał jako znak ludów.

Jego narody będą szukać i będzie miejsce jego zamieszkania chwałą).

Wersety 9-10 dodane zostały prawdopodobnie wtórnie stosunkowo późno w czasach powygnaniowych. Wskazuje na to zależność w. 9. od Iz 65,25, który zdaje się z kolei reflektować Iz 11,6-8. Werset 10. wprowadza zaś - wyraźnie to sygnalizując poprzez formułę „i stanie się w dniu tym” - nowy temat, a mianowicie narodów. Poza tym zauważyć można dużą ilość różnic między 10,33-11,8, a w. 9: w w. 9. mówcą jest Bóg, w poprzednich o Bogu mówiło się w 3. osobie; w. 9. poznanie Boga przypisuje wszystkim, a w. 2. władcy.

Perykopa 10,33-11,8 składa się z kilku części tworzących spójną pod względem retorycznym i logiczną całość. Najpierw w wersetach 10,33-34 mamy obraz wyrębu wysokiego lasu (będący zapewne metaforą sądu), następnie w wersecie 11,1 mówi się o pojawieniu się władcy za pomocą obrazu wyrośnięcia gałązki. W wersecie 2. władca zostaje obdarzony duchem, natomiast wersety 3-5 przedstawiają konsekwencje owego obdarzenia, polegające na mądrym i sprawiedliwym sprawowaniu rządów. Wersety 6-8 są zaś metaforycznym podsumowaniem, przedstawiającym idealne, pokojowe relacje za pomocą obrazu pokoju między zwierzętami.

Wersety 10,33-34 stanowią zapowiedź kary. W Starym Testamencie Liban ze swoimi wspaniałymi Cedrami może być symbolem wielkości, potęgi oraz pychy (Iz 2,13; Ez 31,3). Obalenie drzew Libanu w późniejszej Księdze Jeremiasza oznacza sąd nad Jerozolimą, a także zapewne nad judzką monarchią (np. Jr 22,6-9).

Dlatego też najprawdopodobniej wersety te zapowiadają karę, która ma spotkać panujących władców, czy panującego władcę. Po usunięciu niesprawiedliwych monarchów zapowiada się  nadejście sprawiedliwego króla. Pojęcia „korzeń” (hebr. szoresz) i gałązka (hebr. choter) nie posiadają szczególnych odniesień do królestwa, jednakże na znaczenie monarchiczne wskazuje odniesienie do Jesaja, czyli ojca Dawida. Pojęcie „kwitnąć”, „owocować” (hebr. parah) kojarzyć się może ze sprawiedliwym postępowaniem (Iz 3,10; Jr 5; 17,10; Am 6,12; Ps 1,3; 72,16). Charakterystyczne jest, że w zapowiedzi władcy nie ma mowy o Dawidzie, że nie jest to gałązka z pnia Dawida, lecz jego ojca. Autor nie sięga do Dawida, lecz do czasów przeddawidowych. Inaczej mówiąc, nawiązanie do tradycji Dawidowej nie służy tu legitymizacji dynastii Dawida i jej poczynań, ale krytyce tej dynastii. Jak Dawid był sprawiedliwym królem ustanowionym przez Boga, który zastąpił wcześniejszego nieposłusznego króla Saula, tak teraz nowy, sprawiedliwy władca, który ma nadejść, zastąpi dotychczas panujących niesprawiedliwych monarchów, nawet jeśli są oni z dynastii Dawida.

Werset 2. mówi o obdarzeniu władcy Duchem, czyli o udzieleniu charyzmatów. Duch Boży oznacza w Starym Testamencie Bożą moc i uzdolnienie do wykonania określonego zadania. Wydaje się także, że w przypadku królów zakładano, że Duch przebywa na nich permanentnie (1 Sm 16,13; 2 Sm 23,2). Duch ma obdarować władcę mądrością i rozumem, radą i mocą, poznaniem i bojaźnią Bożą. Przymioty te są niezbędne do wykonywania przez władcę zadań, o których mówią wersety 3-5 i realizacji stanu opisywanego przez wersety 6-8: mądrość i rozum niezbędne są do właściwego wydawania wyroków (w. 3b-4a), rada i moc do ich egzekucji, czyli karania złoczyńców, a poznanie i bojaźń Boża do zaprowadzenia w kraju pokojowego stanu porządku i harmonii (w. 6-8).

Po obdarzeniu Duchem król może przejść do działania. Jego aktywność opisują wersety 3b-4. Przedstawiają one aktywność władcy w dziedzinie sądowniczej. Werset 3b stwierdza, że władca nie będzie stronniczy w wydawaniu wyroków, lecz sprawować sąd będzie w sposób sprawiedliwy, troszcząc się w szczególny sposób o osoby biedne i uciemiężone (w. 4a). Werset 4b wyraża myśl przeciwstawną do myśli z w. 4b - jak władca będzie troszczył się o biednych, tak też będzie tępił złoczyńców, również poprzez wydawanie odpowiednich wyroków, to zapewne oznaczają stwierdzenia o „lasce ust” i „tchnieniu warg” (por. Ps 33,6; 147,18). Werset 4. pokazuje jeden z największych problemów starożytności, a mianowicie czynienie niesprawiedliwości przez osoby możne i wysoko postawione, wobec biednych i stojących niżej w hierarchii. Teoretycznie o sprawiedliwość w kraju powinien dbać król, ale w praktyce nie było to wcale łatwe do zrealizowania.

Werset 5. stanowi podsumowanie części mówiącej o aktywności władcy. Przepaska, o której mówi, była rodzajem ówczesnej bielizny, majtek, bez którego żaden mężczyzna nie pokazywał się publicznie. Jeżeli prawda i sprawiedliwość staną się bielizną króla, to będą one niejako jego naturą, nie można będzie zobaczyć władcy w oderwaniu od jego sprawiedliwego postępowania.

Wersety 6-8 rysują obraz pokojowego współistnienia zarówno zwierząt ze sobą, jak i zwierząt z ludźmi. Biorąc pod uwagę fakt, że w Starym Testamencie ludzie postępujący brutalnie i niesprawiedliwie często są określani mianem różnych dzikich zwierząt: lwa, wilka lub niedźwiedzia (Ez 22,25.27; 19,2; So 3,3; Prz 18,15), najprawdopodobniej chodzi o metaforę idealnych stosunków. W takim przypadku rysowany w w. 6. obraz pokojowego współżycia zwierząt, między którymi istnieje naturalna wrogość, zapowiadałby, że w królestwie władcy zniesione zostaną najgłębsze wrogości. Obraz, w którym niedźwiedź się pasie, a lew je słomę oznaczałby, że nawet najbardziej agresywni osobnicy będą zmuszeni do prowadzenia pokojowego i przyjaznego życia, a obraz dziecka bawiącego się przy jamie żmii ukazywałby, że za panowania króla poprawi się bezpieczeństwo i będzie można żyć bez strachu i obaw.

Fragment jest zapowiedzią sprawiedliwego, zdanego na Boga władcy i związanego z nim szczęśliwego okresu Judzie. Ów władca nadejdzie jednak po sądzie dokonanym na członkach panującej dynastii. Zapowiedź sprawiedliwego króla jest więc tu jednocześnie krytyką panujących władców. Panowanie władcy będzie dziełem Boga, bowiem on go uzdolni do właściwego sprawowania władzy przez obdarzenie Duchem. Władza zapowiadanego króla charakteryzować będzie przede wszystkim zaprowadzenie sprawiedliwości w kwestiach wewnętrznych - perykopa nie traktuje o panowaniu nad innymi narodami.

Wtórnie wprowadzone wersety 9-10 dokonują przekształcenia znaczenia pierwotnej zapowiedzi, umieszczając jej realizację w rzeczywistości eschatologicznej, o której opowiada związany z wersetem 9. rozdział 65.

Przygotował Andrzej Kluczyński