Ez 37,24-27

Wersety 24-27 z 37 rozdziału Księgi Ezechiela należą do większego kompleksu obejmującego część 37,15-28,  posiadającą dość złożoną historię powstawania, a które trudno zrozumieć bez odniesienia się do całej perykopy.

Oto tłumaczenie całego fragmentu:

15. I przyszło do mnie słowo JHWH mówiące:

16. A ty synu człowieczy, weź sobie kawałek drewna i napisz na nim: należy do Judy i do synów Izraela, tych którzy są z nim. I weź inny kawałek drewna i napisz na nim: należy do Józefa – drewno Efraima – i całego domu Izraela, tych, którzy są z nim[1]. 17. I przyłóż je, jeden do drugiego w jeden kawałek drewna i będą jako jedno w twoim ręku. 18. A kiedy powiedzą do ciebie twoi synowie ludu twego: czy nie opowiesz nam, co przez to rozumiesz? 19. Powiedz im: Tak mówi Pan JHWH: Oto ja biorę drewno Józefa, które jest w ręku Efraima i plemion Izraela, które są z nim i umieszczę ich na tym, na drewnie Judy i uczynię ich jednym kawałkiem drewna i będą jednym w ręku moim.

20. A kiedy będą kawałkami drewna, na których napiszesz swoją ręką przed swoimi oczyma, 21. to powiedz do nich: tak mówi Pan JHWH: oto ja biorę synów Izraela  spośród narodów, dokąd poszli i zgromadzę ich zewsząd i przywiodę ich do ich ziemi. 22. I uczynię ich jednym narodem w ziemi na górach Izraela. A oni wszyscy będą mieć jednego króla i nie będą więcej dwoma narodami, nie będą już podzieleni na dwa królestwa. 23. I nie będą się już zanieczyszczać bożkami ani swoimi obrzydliwościami, ani wszelkimi swoimi występkami. I wyratuję ich ze wszystkich ich odstępstw, którymi grzeszyli i oczyszczę ich i będą mi ludem, a ja będę im Bogiem[2]. 24. A sługa mój Dawid (będzie) królem nad nimi i wszyscy będą mieli jednego pasterza. I w wyrokach moich będą chodzić i praw moich przestrzegać i czynić je. 25. I będą mieszkać w ziemi, którą dałem swojemu słudze Jakubowi, w której mieszkali ich ojcowie. I będą mieszkać w niej oni, ich synowie i synowie ich synów na wieki, a Dawid mój sługa będzie ich księciem na wieki. 26. I zawrę z nimi przymierze pokoju, przymierze wieczne dam im i rozmnożę ich i umieszczę moją świątynię pośród nich na wieki[3]. 27. I będzie mieszkanie moje przy nich i będę im Bogiem, a oni będą mi ludem. 28. I poznają narody, że ja jestem JHWH, uświęcający Izraela, kiedy będzie świątynia moja pośród was na wieki.

Najprawdopodobniej od proroka wywodzi się opis przeprowadzenia czynności symbolicznej zawarty w wersetach 15-19. Jest to wygnaniowa zapowiedź przywrócenia zjednoczonego Izraela, składającego się z obu podzielonych przed wygnaniem części - północnego królestwa j południowej Judy. Dlatego jednak, że owa zapowiedź była stosunkowo ogólna i niejasna („będą jednym w moim ręku”), to w następnych latach po jej powstaniu starano się ją uzupełniać i zaopatrywać w szczegóły. I tak tak w w. 20-22, będących następnym uzupełnieniem, znajduje się obietnica zebrania rozproszonego Izraela i sprowadzenia do kraju, a także wyjaśnienie czynności symbolicznej, mówiące o zjednoczeniu przyszłego Izraela, mającego być jednym królestwem. Wspomnienie króla służy tu wyłącznie podkreśleniu kwestii jedności kraju. Kolejne uzupełnienie, bazujące na wcześniejszym, znajduje się w wersetach 23-24. Werset 23. traktuje o oczyszczeniu ludu (z grzechów) dokonanym przez Boga, co umożliwia następnie ogłoszenie tzw. formuły przymierza („i będą mi ludem, a ja będę im Bogiem”), która wskazuje na nawiązanie nowej, szczególnej wzajemnej relacji Boga i ludu.

Werset 24. powraca do tematu władcy i zapowiada króla. Odchodzi on jednak od podstawowego znaczenia prorockiego znaku, a mianowicie od tematu jedności kraju, przenosi zaś akcent na zapowiedź panowania monarchy. Nazwanie nowego władcy Dawidem we fragmencie stanowiącym uzupełnienie zapowiedzi zjednoczenia kraju staje się zrozumiałe, kiedy uwzględnimy, że Dawid był jedynym (oprócz negatywnie ocenianego Salomona) królem całego, niepodzielonego Izraela.  Również tu, jak w Ez 34,23, król nazywany jest pasterzem. Pojęcia z wersetu 24b odpowiadają myśli deuteronomistycznej, wedle której sprawiedliwy król ma gwarantować zachowywanie prawa (1 Krl 3,6.14; 9,4; 18,6; 23,3). Również terminy opisujące przykazania  występujące w 24b charakterystyczne są dla Deuteronomisty. Werset wykazuje podobieństwa do Ez 36,27, gdzie podobnie jak w 37,24b pojawiają się te samie rzeczowniki na oznaczenie przykazań Boga oraz identyczne, odnoszące się do nich czasowniki (np. strzec - hebr. szamar, czynić - hebr. asah, chodzić - hebr. halach). Można więc przyjąć, że Ez 37,24b jest późniejszą deuteronomistyczną i monarchiczną korektą wcześniejszej wypowiedzi Księgi Ezechiela. Bóg będzie gwarantował zachowywanie przykazań ze strony ludu, ale będzie ono związane z panowaniem władcy. Wersety 25-28 są ostatnim uzupełnieniem  i rozszerzeniem perykopy bliskim Ps, czyli myśli późnego dokumentu kapłańskiego (por. Lv 26,1-13). Werset 25. zaczyna się tematem zamieszkiwania w ziemi. Wypowiedź o ojcach, synach i synach synów jest późniejszym uzupełnieniem, mającym na celu wyrażenie idei kontynuacji, jedności między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością. Jest to rozwinięcie wypowiedzi o ziemi danej Jakubowi we wcześniejszej części wersetu. W ten sposób powstaje  nawiązanie do obietnicy danej patriarchom oraz jej eksplanacja. Motyw obietnicy danej praojcom Izraela odgrywał bardzo istotną rolę w tradycjach wygnaniowo-powygnaniowych. W literaturze deuteronomistycznej szczególnie istotna jest właśnie obietnica ziemi, jakiej Bóg udzielił ojcom i ich potomkom (Dtn 1,8.35; 6,10.18n;7,8.13; 8,1; 9,5; Jz 1,6; 5,6; 21,43n; Sdz 2,1; por. Jr 11,5; 32,22). W myśli deuteronomistycznej obietnica dana patriarchom ujęta została w kategoriach przymierza (Dtn 4,13; 7,9.12). Druga część wersetu 25. powtarza obietnicę władcy będącego typem Dawida.

Wersety 26-27 przypominają Ez 34,25. Jak w 34,25, tak i werset 37,26 zapowiada zawarcie przymierza pokoju, a poza tym rozmnożenie ludu i umieszczenie świątyni Boga na wieki. Werset 27a podobnie jak 26b wyraża myśl o mieszkaniu Boga wśród ludu. Werset 27. jest formułą przymierza, a 28. zawiera formułę rozpoznania JHWH, powodem rozpoznania ma być istnienie Bożej świątyni, a co za tym idzie przebywanie Boga pośród Izraela.

Wydaje się, że kluczem do zrozumienia perykopy jest historia jej powstawania przez cykliczne dopisywanie. W pierwotnej postaci znak stanowił jedynie zapowiedź odrodzenia zjednoczonego Izraela. Do tego doszła następnie obietnica zgromadzenia rozproszonych, a więc końca niewoli. Tę zapowiedź można rozumieć w kategoriach odrodzenia kraju. Następnie jednak do zapowiedzi dodawane były coraz nowsze elementy, które powodowały, że jednostka stała się  programem odnowy przyszłego Izraela. Wytworzony został przy tym złożony kompleks wyobrażeń, łączący w sobie wiele motywów. Odrodzony Izrael będzie składał się z dwóch części i zawierał całą ludność, która doświadczyła wygnania (w. 20-22). Izraelici będą wierni Bogu, przy czym On sam będzie gwarantować ową wierność (w. 23-25). Do tego dodany został następnie motyw jednego sprawiedliwego władcy, który z kolei powiązano z ideą obecności Boga w świątyni i rzeczywistości nowego przymierza Boga z ludem, „przymierza pokoju” (w. 26-28). Jednakże zapowiedź nie ma charakteru restauracyjnego, a dotyczy rzeczywistości, z którą nigdy Izraelici nie mieli do czynienia w przeszłości. Na przykładzie przeanalizowanych tekstów Księgi Ezechiela obserwować możemy ciekawe zjawisko. O ile w pierwotnej zapowiedzi Ez 37,15-19 punktem wyjścia była konkretna sytuacja historyczna, a mianowicie niewola i pragnienie odzyskania swojego państwa, a następne dodatki stanowią uzupełnienia owych oczekiwań, poszerzając perspektywę obietnicy błogosławieństwa i restauracji, to na ostatnich etapach redakcyjnych doszło niejako do „oderwania się” zapowiedzi od konkretnej sytuacji, a perykopa, wraz z ukształtowaną jednostką Ez 34,23-30, reflektującą Lv 26,4-13, daje świadectwo zaistnienia w wierze Izraela, w późnym okresie panowania perskiego,  stałego elementu eschatologicznego, wedle którego historia Izraela musi być uwieńczona wszechstronnym błogosławieństwem.

Opracował Andrzej Kluczyński