Komentarz egzegetyczny do tekstu: Hbr 9,15.26b-28

Tłumaczenie:

 15. I z tego powodu jest pośrednikiem nowego testamentu, żeby

– po tym jak [jego] śmierć stała się na uwolnienie z wykroczeń wobec pierwszego testamentu –

ci, którzy zostali powołani, wzięli obietnicę [otrzymania] spadku [przyszłego] eonu.

[…]

26.b. Lecz naprawdę (zaś) jeden raz, na końcu eonów, na zniesienie grzechu przez ofiarowanie siebie, został objawiony.

27. I tak jak wyznaczono ludziom jeden raz umrzeć, po tym (zaś) sąd, 28. tak samo i Chrystus, jeden raz zostawszy złożonym na ofiarę na wzięcie na siebie grzechów wielu,

zostanie ukazany po raz drugi, w oderwaniu od grzechu, dla zbawienia tych, którzy Go oczekują.

[…] – oznaczają wyrazy, których nie ma w tekście, ale przy tłumaczeniu na język polski należy/można je dodać

(…) – wyrazy występują w tekście, ale można je pominąć ze względu na polską składnię (są zbędne)

Uwagi:

w.26. Dla słowa tes hamartias (grzechu) istnieją odmienne lekcje – jedna, bez rodzajnika gen. sg., przez co można byłoby ją odczytać jako formę acc. pl., podobnie odrębna forma wg innej lekcji hamartion (grzechów) wydaje się wskazywać na chęć odczytania tej formy jako pl.

w.28. W części manuskryptów odnajdujemy dodatek do eis soterian (dosł. do zbawienia): dia (tes) pisteos (przez wiarę), który można dosyć jednoznacznie określić i wyjaśnić jako późniejszy dodatek, mający doprecyzować myśl oryginału.

Kontekst/Forma/Struktura:

List do Hebrajczyków należy do najbardziej tajemniczych z pism Nowego Testamentu – jest napisany świetną greką, wykazuje bardzo dobrą znajomość tradycji Biblii hebrajskiej i sprawowanego w świątyni kultu, został napisany przez nieznanego autora do nieznanych nam adresatów. To powoduje, że od starożytności mnożą się wyjaśnienia tej sytuacji i do dnia dzisiejszego dalej list ten pozostaje pod wieloma względami okryty tajemnicą. Pewną wskazówką jest forma literacka, czyli w zasadzie rodzaj chrześcijańskiej homilii napominającej (wzorowanej na synagogalnej homilii hellenistyczno-żydowskiej). Jego celem jest natomiast przede wszystkim wzmocnienie, napomnienie i zachęcenie adresatów do odwagi w obliczu ponownych prześladowań i cierpienia. W osiągnięciu tego duszpasterskiego celu w liście bardzo szczegółowo przedstawiony jest ostateczny charakter Bożego objawienia w Synu (Hbr 1,1-4), żeby adresaci mieli pewność co rangi, wartości i znaczenia tego, w czym mają przez wiarę udział.

Omawiany fragment składa się z części pochodzących z sekwencji jednego segmentu Listu do Hebrajczyków. Według Lane’a jest to 3. segment listu pt. Arcykapłański urząd Syna (5,11-10,39), a szósta sekwencja: Doskonałe oczyszczenie przez krew Jezusa (9,11-28). Ta sekwencja jest poświęcona wykazaniu konieczności, doskonałości i skuteczności ofiary za grzech, którą złożył Jezus Chrystus. Weiss dzieli tę część na trzy mniejsze fragmenty:

9,11-14: Podwaliny i skutek nowego porządku zbawienia

9,15-23: Konieczność śmierci pośrednika nowego porządku zbawienia

9,24-28: Perspektywa służby kapłańskiej w niebiańskiej świątyni

Omawiany fragment jest tym samym złożony z wersetów z dwóch fragmentów, podejmujących kwestię niezbędności śmierci pośrednika nowego przymierza oraz ostateczny charakter służby kapłańskiej Chrystusa w niebie.

Komentarz:

w.15.

Werset piętnasty nawiązuje bezpośrednio do poprzedzającego go fragmentu (czyli do 9,11-14): „I z tego powodu” (kai dia touto), aby podkreślić charakter nowego przymierza. W tłumaczeniu oddaję diatheke jako „testament”, a nie „przymierze”, ponieważ lepiej oddaje ono charakter jednorazowości wydarzenia Chrystusa (Hbr. 1,1-4), jego ważność jest związana ze śmiercią i ma wiążące konsekwencje dla tych, których dotyczy. Słowo „przymierze” tymczasem wydaje się, ze względu na kontekst historyczno-polityczny (Święte Przymierze itp.) raczej przedstawiać umowę pomiędzy partnerami politycznymi, nie jest w sposób oczywisty związane w polskim kontekście ze śmiercią i raczej nie należy do słów używanych na co dzień – wymaga wyjaśnienia i zdefiniowania. Tym bardziej iż autor Hbr celowo nawiązuje do prawnego (dziedziczenie, spadek, wola sporządzającego, ważność od momentu śmierci) i soteriologicznego znaczenia diatheke. „Pierwszy testament” należałoby wtedy rozumieć jako nadane Prawo, które ma jednoznaczny i wiążący charakter, a jest związane z sytuacją ratunku, wykupienia ludu z niewoli Egipskiej i śmierci pierworodnych (patrz 2 Mojż/Wj 11-12) – tak zostało ono zawarte według tradycji biblijnej i uobecnia je corocznie obchodzone Święto Paschy.

Punkt ciężkości przesłania został położony nie na Jezusie jako pośredniku (mesites), ale na testamencie i konsekwencjach z niego wypływających dla tych, którzy zostali powołani (hoi keklemenoi), czyli dla tych, którzy dzięki działaniu Boga dostrzegli w Jezusie obiecanego Chrystusa i żyją w wierze w Niego. Zdanie celowe podrzędne: żeby (hopos) … wzięli (labosin) obietnicę (epangelia) podkreśla przesłanie całego wersetu – śmierć Chrystusa (podmiot domyślny), uwalniająca od wykroczeń i kary wobec pierwszego testamentu, otwiera dostęp dla powołanych do obietnicy [otrzymania] spadku [przyszłego] eonu (ten epangelian … hoi keklymenoi tes aioniou kleronomias). Eon oznacza w tym miejscu jakość i przywilej przynależności do porządku zbawienia, które jest oparte na testamencie zawartym w śmierci Chrystusa za wykroczenia (grzech) wobec Prawa – jej efektem jest anulowanie wykroczeń (apolytrosin oznaczało pierwotnie wykupienie niewolnika/jeńca).

Określenie dziedzictwo jest mocniej związane z wymiarem materialnym spuścizny (patrz Mk 12,7; Mt 21,28), a spadek (kleronomias – ma więcej z prawnym udziałem) natomiast z prawną drogą nabycia przez oświadczenie woli zawarte w testamencie i wiążące w momencie śmierci sporządzającego testament – przez to lepiej oddaje myśl omawianego tekstu. W tekście zaakcentowana jest obietnica (epangelian), którą należy rozumieć jako pewność, gdyż wynikają one z faktu śmierci Chrystusa, która dokonuje prawdziwego oczyszczenia z grzechu – tym przewyższa pierwszy testament (Hbr 9,7-9).

w.26.b.

W wersetach od dwudziestego szóstego do dwudziestego ósmego trzykrotnie napotykamy na partykułę hapaks (raz, jeden raz), która podkreśla jednorazowość i wystarczalność ofiary Chrystusa, co jest pozytywnym twierdzeniem wobec wersetów dwudziestego piątego i początku wersetu dwudziestego szóstego (opis sytuacji nierzeczywistej).

Na końcu eonów (epi synteleia ton aionion) nawiązuje do przekonania iż autor listu żyje u schyłku pewnej epoki w dziejach świata, czego dowodem jest właśnie to, co dokonało się w ofierze Chrystusa. Przyjęty w tradycji europejskiej podział czasu na okres A.C. i A.D. nawiązuje do tego przekonania, choć nie przebrzmiewa w nim oczekiwanie rychłego końca obecnego eonu, obecnej epoki w dziejach świata.

Omawiany werset kontynuuje myśl z Hbr 9,8 i identyfikuje objawienie ze śmiercią Chrystusa za grzech, czyli ściśle wiąże ze sobą objawienie i ofiarę. Jeden raz (hapaks) podkreśla ostateczny charakter tego objawienia i ostateczne zniesienie, anulowanie (athesis) grzechu, czego w żaden sposób nie mogły dokonać obrzędy i kult z pierwszego testamentu.

w.27-28.

Autor przechodzi do ogólnoludzkiego argumentu z egzystencjalnej sytuacji człowieka. Wyznaczono (apokeitai) może wskazywać na Boże zarządzenie i bieg historii ludzkości (1 Mojż/Rdz), że każdy człowiek jeden raz (hapaks) umrze i stanie przed sądem.

Werset dwudziesty ósmy wiąże to ogólnoludzkie przeznaczenie do zmierzenia się ze śmiercią i sądem, który przez powiązanie z grzechem oznacza śmierć (por. Rz 5,12 i typologię Adam-Chrystus), z jednorazowością śmierci Chrystusa, przynoszącą zbawienie ludzkości.

Napotykamy na nawiązania do Iz 53 (wg LXX), gdzie jest mowa o wzięciu na siebie grzechu przez opisywaną, tajemniczą postać. Chrystus swoim jednorazowym aktem posłuszeństwa i oddaniem siebie na ofiarę za grzechy wypełnia w oczach autora proroctwo z Iz 53.

Punkt ciężkości wersetu został jednak położony przede wszystkim na zapowiedzi ponownego objawienia się Chrystusa. Nie będzie ono już miało więcej związku z grzechem i ofiarą (choris hamartias), lecz będzie wypełnieniem nadziei tych, którzy oczekują na Jego powrót. Efektem tego powrotu będzie eschatologiczne doświadczenie zbawienia, w sensie jego pełni – w.15. podkreślał pewność obietnicy otrzymania spadku przyszłego eonu, czyli doświadczenia pełni zbawienia i ostatecznego charakteru ofiary Chrystusa, czyli zniesienia grzechu i udziału w nowym testamencie. Ellingworth uznaje tę zapowiedź powrotu Chrystusa za jedną z najbardziej jednoznacznych w całym NT, choć brak w niej typowych określeń (parousia, apokalypsis, epifaneia) – znajdujemy lakoniczne ofthesetai (pass. od horao – widzę): zostanie ukazany.

Podsumowanie:

Hbr 10,15.26b-28 zawiera szereg centralnych tematów całego listu – zarówno pierwszego objawienia Chrystusa i złożenia ofiary z siebie za grzechy ludzi, jak i oczekiwanie Jego ponownego objawienia, które przyniesie pełnię doświadczenia zbawienia, w obecnym eonie będącą jeszcze przedmiotem nadziei i kwestią przyszłości. Chrystus jest pośrednikiem nowego testamentu, który przewyższa pierwszy testament i jeden raz, ostatecznie rozwiązuje sprawę grzechu, śmierci i sądu, które przynależały do pewników ludzkiej egzystencji. Śmierć Chrystusa za grzech ostatecznie rozwiązuje kwestię, której nie mogło rozwiązać kapłaństwo pierwszego testamentu i jest ostatnim słowem Boga w tej kwestii – przyszłość przyniesie tylko wypełnienie obietnicy zbawienia dla tych, którzy zostali powołani i oczekują powrotu Jezusa.

Hasło dnia Wielkiego Piątku to J 3,16 i kontekst dla omawianego fragmentu – objawienie i ofiara, którą złożył Chrystus za świat, wiążą się ściśle ze sobą jak w Hbr i wskazują na Boże nastawienie do ludzkości, uwikłanej w grzech i śmierć.

Bibliografia:

A.L. Lane, List do Hebrajczyków [w:] Słownik późnych ksiąg Nowego Testamentu i pism Ojców Apostolskich, pod red. R.P. Martin, P.H. Davids, 2014, s. 491-505.

H.-F. Weiss, Der Brief an die Hebräer, KEK, 1991.

P. Ellingworth, The Epistle to the Hebrews, NIGTC, 1993.